భారత రాజ్యాంగం ప్రపంచంలోనే అత్యంత విస్తృతమైన రాజ్యాంగం. దీని రూపకల్పన వెనుక భారత దేశ చరిత్ర, సామాజిక, ఆర్థిక, రాజకీయ పరిణామాలు ముఖ్య పాత్ర పోషించాయి. ఈ చరిత్రాత్మక నేపథ్యం పరిశీలించడం ద్వారా భారత రాజ్యాంగం అభివృద్ధి దిశలో తీసుకున్న కీలకమైన నిర్ణయాలు, పాఠాలు మనకు అవగాహన కలిగిస్తాయి.
ప్రారంభం: ప్రాచీన భారత రాజ్యవ్యవస్థ
భారత రాజ్యాంగ చరిత్ర ఆరంభం ప్రాచీన భారత కాలం నుంచి ప్రారంభమవుతుంది. హిందూ ధర్మశాస్త్రాలు, మౌర్య, గుప్త, చోళ రాజవంశాలు తమ పాలన పద్ధతుల ద్వారా ఒక శాస్త్రీయ వ్యవస్థను అమలు చేశారు. ఆ తర్వాత ముస్లిం పాలనలో ఢిల్లీ సుల్తానులు, మొఘలులు తమ ప్రత్యేక పాలనా విధానాలను అమలు చేశారు.
ఆంగ్లో-భారత పాలన ప్రారంభం
బ్రిటీష్ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ 1757లో ప్లాసీ యుద్ధంలో విజయవంతం కావడంతో భారతీయ పాలనా వ్యవస్థలో బ్రిటిష్ ప్రభావం మొదలైంది. కంపెనీ పాలనకు సంబంధించిన చట్టాలు, నియమాలు భారత రాజ్యాంగ అభివృద్ధికి ప్రాథమిక దశను ఏర్పరచాయి. 1858లో బ్రిటీష్ చక్రవర్తి పాలనను స్వీకరించడం భారత చరిత్రలో ముఖ్యమైన మార్పు.
1773 రెగ్యులేటింగ్ చట్టం
1773 నియంత్రణ లేదా రెగ్యులేటింగ్ చట్టం బ్రిటిష్ పార్లమెంట్ ద్వారా ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పనితీరును నియంత్రించేందుకు తీసుకొచ్చిన తొలి చట్టం. ఇది భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలనకు కొత్త దిశను అందించింది.
ప్రధాన అంశాలు
బెంగాల్ గవర్నర్ జనరల్
- బెంగాల్ గవర్నర్‌ను "గవర్నర్ జనరల్ ఆఫ్ బెంగాల్"గా ప్రకటించారు.
- వారెన్ హెస్టింగ్స్ ఈ పదవిని చేపట్టిన తొలి వ్యక్తి.
కార్యనిర్వాహక మండలి ఏర్పాటు
- గవర్నర్ జనరల్‌కు తోడుగా నాలుగు సభ్యులతో ఒక కార్యనిర్వాహక మండలి ఏర్పాటు చేశారు.
- ప్రత్యేక శాసన మండలి ఏర్పాటుకు అవకాశం లేకపోయింది.
బొంబాయి మరియు మద్రాస్ గవర్నర్ల అధికారం
- బొంబాయి మరియు మద్రాస్ గవర్నర్లు ఇకపై బెంగాల్ గవర్నర్ జనరల్ ఆధీనంలో పని చేయాల్సి ఉంటుంది.
సుప్రీం కోర్టు స్థాపన
- 1774లో కలకత్తాలో ఫోర్ట్ విలియమ్ వద్ద సుప్రీం కోర్టును అత్యున్నత న్యాయస్థానంగా ఏర్పాటు చేశారు.
అవినీతి నిరోధం
- కంపెనీ ఉద్యోగులు వ్యక్తిగత వ్యాపారాలలో పాల్గొనడం, స్థానికుల నుంచి లంచాలు స్వీకరించడం పూర్తిగా నిషేధించబడింది.
కంపెనీ ఆదాయ సమాచారం
- కంపెనీ పాలన మండలి అయిన డైరెక్టర్ల బోర్డు తమ ఆదాయ వ్యయాల గురించి బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి వివరాలు అందించాల్సి ఉంటుంది.
ఈ చట్టం బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం కంపెనీపై నియంత్రణ సాధించడంలో కీలకమైన మొదటి అడుగు. ఇది భారతదేశ పాలనలో కేంద్రీకరణకు బాటలు వేసింది మరియు రాజ్యవ్యవస్థలో నూతన మార్పులకోసం దారి తీశింది.
1784 పిట్స్ ఇండియా చట్టం
1784 పిట్స్ ఇండియా చట్టం బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి భారతదేశ పాలనపై మరింత పర్యవేక్షణ అధికారం కల్పించింది. ఇది కంపెనీ వాణిజ్య, రాజకీయ బాధ్యతలను స్పష్టంగా విభజిస్తూ పాలనను మెరుగుపరిచింది.
ప్రధాన అంశాలు
వాణిజ్య, రాజకీయ బాధ్యతల విభజన
- ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ వాణిజ్య, రాజకీయ పనుల మధ్య తేడాను స్పష్టంగా చూపించింది.
- కోర్ట్ ఆఫ్ డైరెక్టర్స్ వాణిజ్య పనుల నిర్వహణకు, బోర్డు ఆఫ్ కంట్రోల్ రాజకీయ వ్యవహారాల పర్యవేక్షణకు ఏర్పాటు చేయబడింది.
గవర్నర్ జనరల్ మండలి శక్తి తగ్గింపు
- గవర్నర్ జనరల్ మండలి సభ్యుల సంఖ్యను నలుగురి నుంచి మూడుకు తగ్గించారు.
భారత వ్యవహారాలపై బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ నియంత్రణ
- భారత వ్యవహారాలను నేరుగా బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ పర్యవేక్షణలోకి తీసుకువచ్చారు.
భారతదేశంలోని కంపెనీ ప్రాంతాల పేరు
- కంపెనీ నియంత్రణలో ఉన్న ప్రాంతాలను "బ్రిటిష్ ఇండియా" లేదా "బ్రిటిష్ ఆధీన ప్రాంతాలు" అని పిలిచారు.
బొంబాయి, మద్రాస్ గవర్నర్ మండళ్ల ఏర్పాటు
- బొంబాయి మరియు మద్రాస్ ప్రాంతాల్లో గవర్నర్ మండళ్లను ఏర్పాటు చేసి, స్థానిక పాలనకు మరింత సమర్థత తీసుకువచ్చారు.
ఈ చట్టం కంపెనీ వ్యవహారాలను క్రమబద్ధం చేస్తూ, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం భారత పాలనపై ప్రత్యక్ష నియంత్రణ సాధించేందుకు ఒక కీలక అడుగు వేసింది. వాణిజ్య, రాజకీయ వ్యవహారాలను విడగొట్టడం ద్వారా పాలనా వ్యవస్థను మరింత సమర్థవంతంగా మారుస్తూ, భారత చరిత్రలో కీలక మార్పులకు దారి తీర్చింది.
1813 చార్టర్ చట్టం
1813 చార్టర్ చట్టం భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలనకు సంబంధించి కొన్ని కీలకమైన మార్పులను తీసుకువచ్చింది. ఇది ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ వాణిజ్య మొనోపాలీని (గుత్తాధిపత్యం) తొలగిస్తూ, భారతదేశంలో నూతన విధానాలకు పునాది వేసింది.
ప్రధాన అంశాలు
-
వాణిజ్య మొనోపాలీ తొలగింపు
- ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీకి భారతదేశంలోని వాణిజ్య కార్యకలాపాలపై ఉన్న ప్రత్యేక హక్కులను తొలగించారు, కానీ టీ వాణిజ్యానికి మరియు చీన్‌తో వాణిజ్యానికి ఆ హక్కు కొనసాగింది.
-
మత ప్రచారానికి అనుమతి
- భారతదేశంలో క్రైస్తవ మత ప్రచారానికి మరియు మిషనరీ కార్యకలాపాలకు చట్టబద్ధత కల్పించారు.
- మిషనరీ సంస్థలు విద్య, మత ప్రచారంలో భాగంగా కార్యకలాపాలు చేపట్టే అవకాశం కలిగించాయి.
-
విద్యా అభివృద్ధికి నిధులు
- భారతదేశంలో విద్యా వ్యవస్థ అభివృద్ధికి లక్ష రూపాయల నిధిని కేటాయించారు.
-
బ్రిటిష్ ప్రజలకు ప్రవేశం
- బ్రిటిష్ ప్రజలు భారతదేశంలో నివసించేందుకు మరియు వ్యాపార కార్యక్రమాలు చేపట్టేందుకు అనుమతి ఇచ్చారు.
-
కంపెనీ పాలనా హక్కులు
- ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పాలనకు మరో 20 సంవత్సరాల కాలపరిమితి పొడిగించారు.
-
బ్రిటిష్ రాజు నియంత్రణ
- భారతదేశంలోని ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ కార్యకలాపాలపై బ్రిటిష్ పార్లమెంట్ మరియు రాజుకు మరింత పర్యవేక్షణను కలిగించారు.
1813 చార్టర్ చట్టం భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలన విధానంలో ఒక కొత్త దశను ప్రారంభించింది. వాణిజ్య రంగంలో కొత్త అవకాశాలను తెరుస్తూ, మిషనరీ కార్యకలాపాలకు అనుమతి ఇవ్వడం, విద్యా రంగాన్ని ప్రోత్సహించడం వంటి చర్యలు భారత సామాజిక, ఆర్థిక రంగాలను ప్రభావితం చేశాయి.
1833 చార్టర్ చట్టం
1833 చార్టర్ చట్టం బ్రిటిష్ పాలనలో కీలకమైన మలుపుగా నిలిచింది. ఇది ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ వ్యాపార హక్కులను పూర్తిగా తొలగించి, పాలనా వ్యవస్థను మరింత కేంద్రీకరించేలా మార్పులు తీసుకువచ్చింది.
ప్రధాన అంశాలు
-
వాణిజ్య హక్కుల పూర్తిస్థాయిలో తొలగింపు
- ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ వ్యాపార కార్యకలాపాలపై ఉన్న అన్ని హక్కులను రద్దు చేశారు.
- కంపెనీ ప్రభుత్వ పరిపాలనా సంస్థగా మాత్రమే కొనసాగింది.
-
గవర్నర్ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియా
- బెంగాల్ గవర్నర్ జనరల్ హోదాను "గవర్నర్ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియా" గా మార్చారు.
- లార్డ్ విలియం బెంటిక్ మొదటి గవర్నర్ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియా అయ్యారు.
- మద్రాస్, బొంబాయి తదితర ప్రాంతాల గవర్నర్లు ఆయన ఆధీనంలోకి వచ్చారు.
-
శాసనాధికార కేంద్రీకరణ
- శాసనానికిగాను ఒకే కేంద్ర సంస్థగా గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్‌ను ఏర్పాటు చేశారు.
- ఇది భారతదేశానికి ఒక కేంద్రీకృత శాసన వ్యవస్థను అందించడానికి మార్గం సుగమం చేసింది.
-
సమానత్వ విధానం
- భారతీయులను జాతి, రంగు, మత తేడాలు లేకుండా ప్రభుత్వ ఉద్యోగాలకు అనర్హతగా ప్రకటించడాన్ని నిలిపివేశారు.
- భారతీయులకు ఉద్యోగ అవకాశాలు కల్పించే విధానానికి పునాది వేసింది.
-
లాడ్ మెకాలే కమిటీ
- ఈ చట్టం ప్రకారం, భారతదేశంలో న్యాయవ్యవస్థను తీర్చిదిద్దడానికి లార్డ్ మెకాలే నేతృత్వంలో ఒక న్యాయకమిటీ ఏర్పాటు చేశారు.
-
కొత్త ప్రాంతాల పరిపాలన
- భారతదేశంలో కొత్త ప్రాంతాలను స్వాధీనం చేసుకోవడం మరియు పాలన నిర్వహణకు నూతన మార్గదర్శకాలు అందించారు.
1833 చార్టర్ చట్టం భారత పాలనా వ్యవస్థలో వాణిజ్యంపై కేంద్రీకృత పరిపాలనకు దారి తీయడం ద్వారా కీలకమైన మలుపు తీసుకువచ్చింది. బ్రిటిష్ పాలనలో కేంద్రీకరణ, సమానత్వం, శాసన మార్పులకు ఇది పునాది. అదే సమయంలో, భారతదేశంలోని బ్రిటిష్ ప్రభావాన్ని మరింత బలపరిచింది.
1853 చార్టర్ చట్టం
1853 చార్టర్ చట్టం భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలనకు సంబంధించి ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పరిపాలనా వ్యవస్థలో కీలకమైన మార్పులు తీసుకొచ్చిన చివరి చట్టం. ఇది భారత రాజ్యాంగ శాసన పునాది స్థిరీకరణకు దోహదపడింది.
ప్రధాన అంశాలు
-
కంపెనీ పరిపాలనా హక్కుల మిగులు
- ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పరిపాలనా హక్కులను తాత్కాలికంగా పొడిగించారు.
- అయితే ఈ పొడిగింపు కావలసినంత కాలం కొనసాగుతుందని పేర్కొన్నారు, ప్రత్యేకంగా 20 ఏళ్ల కాలపరిమితి నిర్ణయించలేదు.
-
కేంద్ర శాసన మండలి విస్తరణ
- గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్‌ను విస్తరించి, శాసనమండలిగా రూపొందించారు.
- ఈ మండలిలో శాసనసభ్యులను వేరు చేస్తూ శాసన ప్రక్రియను పరిపక్వం చేసారు.
- ఇది భారత శాసన వ్యవస్థలో ప్రత్యక్ష చర్చలకు తొలి ప్రయత్నం.
-
సివిల్ సేవల ఎన్నికల విధానం
- ప్రభుత్వ ఉద్యోగాల ఎంపికలో ప్రారంభంగా పోటీ పరీక్షల ద్వారా నియామకాలను అమలు చేయడం ప్రారంభించారు.
- బ్రిటిష్ మరియు భారతీయ అభ్యర్థులకు సమాన అవకాశాలు కల్పించారు.
- ఇది భారతీయ విద్యావ్యవస్థపై ప్రభావం చూపి, సివిల్ సేవల్లో భారతీయుల ప్రవేశానికి మార్గం సుగమం చేసింది.
-
సుప్రీం మరియు సదర్ న్యాయస్థానాల విలీనం
- భారతదేశంలో న్యాయవ్యవస్థను సరళీకృతం చేయడం కోసం కలకత్తా సుప్రీం కోర్టు మరియు సదర్ అదాలత్ (ఫౌజ్దారీ, సివిల్ న్యాయస్థానాలు) విలీనం చేసే ప్రతిపాదన వచ్చింది.
-
మద్రాస్ మరియు బొంబాయి ప్రతినిధులు
- బొంబాయి మరియు మద్రాస్ రాష్ట్రాలకు ప్రతినిధులను శాసన మండలిలో చేరుస్తూ, ప్రథమంగా ప్రాంతీయ ప్రతినిధుల భాగస్వామ్యానికి అవకాశం కల్పించారు.
-
భారత ప్రాంతాల పరిపాలన
- బ్రిటిష్ పాలన కింద ఉన్న భారత ప్రాంతాలను మరింత సమర్థవంతంగా పాలించేందుకు ప్రణాళికలు రూపొందించారు.
- ఈ చట్టం భారత పాలనలో న్యాయ, శాసన వ్యవస్థల రూపకల్పనకు ప్రాథమిక పునాది వేసింది.
- సివిల్ సేవల్లో పోటీ పరీక్షల ప్రవేశం భారతీయుల ఉద్యోగ అవకాశాలను విస్తరించే దిశగా కీలకమైన అడుగు.
- గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్‌ను శాసన మండలిగా విస్తరించడం భారత ప్రజాప్రతినిధుల పాలనకు ముందు నుడికారంగా నిలిచింది.
- 1853 చార్టర్ చట్టం బ్రిటిష్ పాలన కింద భారతదేశంలో శాసన, పరిపాలనా, న్యాయ వ్యవస్థల అభివృద్ధికి దిశానిర్దేశం చేసింది. ఇది 1858లో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం నేరుగా పాలన చేపట్టడానికి పునాది రాయి వేశింది.
స్వాతంత్ర్య పోరాటం ప్రేరణ
భారత స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం భారత రాజ్యాంగ నిర్మాణానికి కీలక ప్రేరణ. స్వరాజ్య భావన, సమానత్వం, స్వేచ్ఛ, ప్రజాస్వామ్యం వంటి విలువలను ముందుకు తీసుకువచ్చింది.
సంఘటన సభ మరియు రాజ్యాంగ రచన
1946లో ఏర్పడిన సంఘటన సభ భారత రాజ్యాంగ రచనలో కీలక పాత్ర పోషించింది. డాక్టర్ బాబాసాహెబ్ అంబేద్కర్ నేతృత్వంలో దాదాపు మూడు సంవత్సరాల పాటు రాజ్యాంగంపై చర్చలు, సవరణలు జరిగాయి. చివరగా, 1949 నవంబర్ 26న భారత రాజ్యాంగాన్ని ఆమోదించారు.
నేటి భారత రాజ్యాంగ ప్రాముఖ్యత
భారత రాజ్యాంగం ప్రాథమిక హక్కులు, మూల సూత్రాలు, ప్రజాస్వామ్య విధానాలు, సమానత్వం వంటి విలువలను పునరుద్ఘాటిస్తోంది. ఇది భారత చరిత్ర, సంప్రదాయాలను సమన్వయం చేస్తూ, నూతన సమాజ నిర్మాణానికి మార్గదర్శకంగా నిలుస్తోంది.
1858 భారత ప్రభుత్వ చట్టం
1858 భారత ప్రభుత్వ చట్టం బ్రిటిష్ పాలనలో కీలకమైన మార్పులను తీసుకొచ్చిన చట్టం. ఈ చట్టం భారతదేశంలో ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పరిపాలనకు ముగింపు పలుకుతూ, బ్రిటిష్ ప్రభుత్వాన్ని నేరుగా పాలనాధికారిగా మార్చింది.
ప్రధాన అంశాలు
-
ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ రద్దు
- ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ పరిపాలనను పూర్తిగా రద్దు చేశారు.
- భారతదేశ పాలన నేరుగా బ్రిటిష్ కిరీటం (క్వీన్ విక్టోరియా) కిందకి వచ్చింది.
-
సెక్రటరీ ఆఫ్ స్టేట్ ఫర్ ఇండియా
- బ్రిటిష్ పార్లమెంట్‌లో భారత వ్యవహారాల కార్యదర్శి (Secretary of State for India) హోదాను సృష్టించారు.
- భారతదేశ పాలనపై నేరుగా నియంత్రణ కలిగి ఉండేందుకు 15 సభ్యులతో కూడిన ఇండియా కౌన్సిల్‌ను ఏర్పాటు చేశారు.
-
గవర్నర్ జనరల్ హోదా మార్పు
- గవర్నర్ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియా హోదాను వైస్రాయ్ ఆఫ్ ఇండియాగా మార్చారు.
- లార్డ్ క్యానింగ్ తొలిది భారత వైస్రాయ్ అయ్యారు.
-
కేంద్రీకృత పాలన
- భారతదేశంలోని అన్ని ప్రాంతాలను బ్రిటిష్ చక్రవర్తి ఆధీనంలోకి తీసుకువచ్చి, కేంద్ర పాలనను బలపరిచారు.
- రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు కూడా వైస్రాయ్ ఆదేశాలను పాటించాల్సి ఉంది.
-
సైనిక వ్యవస్థ పునర్వ్యవస్థీకరణ
- భారత సైన్యాన్ని నేరుగా బ్రిటిష్ కిరీటం కిందకి తీసుకొచ్చి, సైనిక వ్యవస్థలో మార్పులు చేసారు.
- భారతీయ సిపాయిలకు అధికారం లేకుండా బ్రిటిష్ అధికారుల ఆధిపత్యాన్ని బలపరిచారు.
-
ధార్మిక మరియు సామాజిక విధానాలు
- భారత ప్రజల ఆచారాలు, మతపరమైన విశ్వాసాలకు హానికరమైన చట్టాలు లేకుండా పాలన కొనసాగించనున్నట్లు పేర్కొన్నారు.
- ఈ చట్టం భారతదేశంలో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి నేరుగా పాలనాధికారాన్ని కల్పించింది.
- బ్రిటిష్ పార్లమెంట్ మరియు కిరీటం నేరుగా పాలనలో పాల్గొనడం ప్రారంభించాయి.
- ఈ చట్టం ద్వారా భారతదేశంలో కేంద్ర పాలనను మరింత సమర్థవంతంగా నిర్వహించే చర్యలు తీసుకున్నారు.
- 1857 విప్లవం తర్వాత భారతీయుల నమ్మకాన్ని తిరిగి పొందేందుకు బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం నూతన మార్గాలను అనుసరించింది.
- 1858 భారత ప్రభుత్వ చట్టం బ్రిటిష్ ఇండియా పాలనకు కొత్త దశను ప్రారంభించింది. ఇది కేంద్రీకృత పాలనను బలపరచడంతో పాటు భారతదేశాన్ని బ్రిటిష్ సామ్రాజ్యానికి మరింతగా అనుసంధానించింది.
1861 భారతీయ కౌన్సిళ్ల చట్టం
1861 భారతీయ కౌన్సిళ్ల చట్టం భారత పాలనలో శాసన వ్యవస్థను విస్తరించి, భారతీయుల ప్రతినిధిత్వానికి మార్గం సుగమం చేసిన చట్టం. ఇది బ్రిటిష్ పాలనను సమర్థవంతంగా నిర్వహించేందుకు తీసుకువచ్చిన ముఖ్యమైన చట్టాలలో ఒకటి.
ప్రధాన అంశాలు
-
శాసన మండలి విస్తరణ
- గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్‌లో శాసన సంబంధిత చర్చలకు నామినేటెడ్ సభ్యులను చేర్చే అవకాశం కల్పించారు.
- వీరిలో కొందరు భారతీయులు కూడా ఉండేవారు, ఇది బ్రిటిష్ పాలనలో భారతీయులకు మొదటి ప్రతినిధిత్వం ఇచ్చిన అవకాశమైంది.
-
ప్రత్యేక శాసన అధికారాలు
- గవర్నర్ జనరల్‌కు ప్రత్యేక శాసన అధికారాలు ఇచ్చారు. అత్యవసర పరిస్థితుల్లో ఆయన నేరుగా చట్టాలను ప్రామాణికంగా అమలు చేయగలిగేవారు.
-
ప్రాంతీయ శాసన మండళ్ల ఏర్పాటు
- మద్రాస్, బొంబాయి, బంగాల్ వంటి ప్రెసిడెన్సీలకు వారి స్వంత శాసన మండళ్లను ఏర్పాటు చేసి, స్థానిక సమస్యలను పరిష్కరించే అవకాశం కల్పించారు.
-
చట్టసంబంధిత మార్పుల ప్రాధాన్యత
- శాసన ప్రక్రియలను క్రమబద్ధీకరించడం ద్వారా పాలనలో పారదర్శకతను పెంచేందుకు చర్యలు చేపట్టారు.
- ప్రైవేట్ చట్టాలపై చర్చించడం మరియు ఆమోదించడం ప్రారంభమైంది.
-
సంయుక్త పరిపాలనకు దారితీర్పు
- భారతీయులను పాలనా వ్యవస్థలో భాగస్వామ్యం చేసేందుకు నామమాత్రంగా అయినా అవకాశం కల్పించారు.
- భారతీయులు బ్రిటిష్ పాలనలో శాసన వ్యవస్థలో మొదటిసారిగా ప్రాతినిధ్యం పొందిన చట్టం.
- ఇది బ్రిటిష్ పాలనలో ప్రత్యక్ష చర్చల ప్రారంభానికి పునాది వేసింది.
- స్థానిక సమస్యల పరిష్కారానికి ప్రాంతీయ శాసన మండళ్ల ఏర్పాటుతో కేంద్రీకృత పాలనలో కొంత సరళత కలిగింది.
- ఇది భారతీయులలో శాంతి, సహకార భావం పెంపొందించేందుకు తీసుకున్న మార్గదర్శక చర్యగా నిలిచింది.
- 1861 భారతీయ కౌన్సిళ్ల చట్టం భారత రాజకీయ చరిత్రలో ఒక కీలకమైన అడుగు. ఇది బ్రిటిష్ పాలనను నైతికంగా బలపరచడానికి, స్థానిక ప్రభుత్వాలలో భారతీయుల భాగస్వామ్యాన్ని పెంపొందించడానికి ఉపయోగపడింది. అయినప్పటికీ, ఈ చట్టం ద్వారా భారతీయులకు ఇచ్చిన ప్రతినిధిత్వం స్వల్పమైనదే అని భావించబడింది.
1892 భారతీయ కౌన్సిల్ చట్టం
1892 భారతీయ కౌన్సిల్ చట్టం, భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలనకు సంబంధించి మరో ముఖ్యమైన పరిణామంగా నిలిచింది. ఈ చట్టం గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్‌లో భారతీయుల ప్రాతినిధ్యాన్ని పెంచడంతో పాటు, పాలనలో భారతీయుల భాగస్వామ్యాన్ని కాస్త పెంచింది.
ప్రధాన అంశాలు
గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్‌లో భారతీయుల సంఖ్య పెంపు
- 1861 చట్టం ప్రకారం, గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్‌లో కొన్ని భారతీయుల ప్రాతినిధ్యాన్ని కలపడం ప్రారంభమైంది. 1892 చట్టం ప్రకారం, ఇప్పుడు భారతీయ సభ్యుల సంఖ్యను పెంచారు, కానీ ఇంకా బ్రిటిష్ అధికారుల ఆధిపత్యమే కొనసాగింది.
- ఈ చట్టం ద్వారా కౌన్సిల్‌లో మాత్రం 6 సభ్యులు భారతీయులుగా ఎంపికయ్యారు.
ప్రతినిధుల ఎంపిక విధానం
- భారతీయ సభ్యులను గవర్నర్ జనరల్ నిర్ణయించేవారు, కానీ వారిని ప్రజాస్వామ్య ఆధారంగా ఎంపిక చేయలేరు.
- ఈ చట్టం భారతీయుల సాధారణ ప్రజలతో పోస్టల్, వాణిజ్య, లేదా సంస్థల ద్వారా ఎంపిక చేయడం ప్రారంభించింది.
పాలనలో భాగస్వామ్యాలు
- భారతదేశంలో బ్రిటిష్ పాలనలో భారతీయుల భాగస్వామ్యాన్ని పెంచడానికి కొంతమేర అయినా క్రమబద్ధత తెచ్చింది.
- అయితే, ఇది పూర్తిగా పార్లమెంటరీ వ్యవస్థ కాదు, కానీ కొద్దిగా అభ్యర్థనతో కూడిన శాసన మండలిగా మారింది.
ప్రత్యేక చర్చల కోసం అవకాశాలు
- భారతదేశంలో మౌలికమైన చట్టాలకు సంబంధించిన పేరుప్రతిపాదనలు మరియు చర్చలకు ఈ కౌన్సిల్ చట్టం కొత్త అవకాశాలను తెచ్చింది.
- 1892 చట్టం ద్వారా గవర్నర్ జనరల్ కౌన్సిల్ పాలనా వ్యవస్థలో ప్రధానంగా ప్రతిపాదనలను ఆమోదించే వ్యవస్థగా మారింది.
- ఈ చట్టం, భారతీయుల పాలనా వ్యవస్థలో భాగస్వామ్యాన్ని కొద్దిగా పెంచింది, ఇది భారతీయుల్లో రాజకీయ చైతన్యాన్ని పెంచే దిశగా అనుసరించిన క్రమం.
- బ్రిటిష్ పార్లమెంట్ పర్యవేక్షణ కింద భారతీయుల ప్రతినిధిత్వం స్వల్పంగా పెరిగింది.
- 1892 చట్టం ద్వారా, భారతదేశంలో శాసన, రాజకీయ చర్చలకు మరింత అవకాశాలు ఏర్పడడం ప్రారంభమయ్యింది.
- 1892 భారతీయ కౌన్సిల్ చట్టం, భారతీయ ప్రజల పాలనా వ్యవస్థలో భాగస్వామ్యాన్ని బలపరిచే ప్రయత్నం అయినప్పటికీ, ఇది పూర్తి ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థ కాకపోవడం ద్వారా పరిమితమైన మార్పులు మాత్రమే తెచ్చింది. అయితే, ఇది భారతీయుల రాజకీయ హక్కుల ఎదుగుదలకు మరియు పాలనలో ప్రతినిధిత్వం పెరుగుదల కోసం ఒక మూలస్తంభంగా నిలిచింది.
భారతీయ కౌన్సిల్స్ చట్టం 1909
ఈ చట్టం మార్లే-మింటో సంస్కరణలు పేరుతో కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది.
- శాసన మండళ్లకు నేరుగా ఎన్నికలు నిర్వహించడం ప్రారంభమైంది; ఇది ప్రాతినిధ్య మరియు ప్రజాప్రాముఖ్యమైన అంశాలను పరిచయం చేసే మొదటి ప్రయత్నం.
- కేంద్ర శాసన మండలి పేరు ఇంపీరియల్ శాసన మండలిగా మార్పు చేయబడింది.
- కేంద్ర శాసన మండలి సభ్యుల సంఖ్యను 16 నుండి 60కి పెంచారు.
- ముస్లిములకు ప్రత్యేక ఎన్నికల ప్రతినిధిత్వాన్ని అమలు చేస్తూ సంఘ ప్రాతినిధ్య వ్యవస్థను పరిచయం చేశారు.
- తొలిసారిగా భారతీయులు వైస్రాయి కార్యనిర్వాహక మండలిలోకి ప్రవేశించారు. (సత్యేంద్ర ప్రసన్న సింహా న్యాయ సభ్యుడిగా నియమితులయ్యారు).
భారత ప్రభుత్వ చట్టం 1919
ఈ చట్టం మాంటాగ్యూ-చెల్మ్స్‌ఫర్డ్ సంస్కరణలు పేరుతో కూడా ప్రసిద్ధి చెందింది.
- కేంద్ర విషయాలను ప్రాంతీయ విషయాల నుండి స్పష్టంగా వేరు చేశారు.
- ప్రాంతీయ విషయాలలో రెండు స్థాయుల పాలన (డైఆర్కీ) పద్ధతిని ప్రవేశపెట్టారు.
- డైఆర్కీ వ్యవస్థలో, ప్రాంతీయ విషయాలను మార్పిడి (Transferred) మరియు రిజర్వ్‌డ్ (Reserved) అంశాలుగా రెండు భాగాలుగా విభజించారు. రిజర్వ్‌డ్ అంశాలపై గవర్నర్ శాసన మండలికి బాధ్యత వహించలేదు.
- ఈ చట్టం ద్వారా మొదటిసారిగా కేంద్రంలో ద్విసభా వ్యవస్థ (Bicameralism)ను ప్రవేశపెట్టారు.
- శాసనసభలో 140 మంది సభ్యులు, శాసన మండలిలో 60 మంది సభ్యులు ఉండేవారు.
- నేరుగా ఎన్నికల విధానం ప్రవేశపెట్టబడింది.
- వైస్రాయ్ కార్యనిర్వాహక మండలిలో కమాండర్-ఇన్-చీఫ్‌ను తప్పించి, ఆరుగురు సభ్యుల్లో ముగ్గురు భారతీయులు ఉండాలనే నిబంధన అమలు చేశారు.
- పబ్లిక్ సర్వీస్ కమిషన్ (సివిల్ సర్వీసుల కమిషన్) స్థాపనకు పునాదులు వేశారు.
భారత ప్రభుత్వ చట్టం 1935
- ప్రావిన్స్‌లు మరియు దేశీయ రాజ్యాలను యూనిట్లుగా కలిగి ఉండే ఆల్-ఇండియా ఫెడరేషన్ స్థాపనకు పునాదులు వేసింది. అయితే, ప్రామాణికంగా ఆ ఫెడరేషన్ అమల్లోకి రాలేదు.
- మూడు జాబితాలు: చట్టం ద్వారా కేంద్రం మరియు యూనిట్ల అధికారాలను ఫెడరల్ జాబితా, ప్రాంతీయ జాబితా, మరియు సమాఖ్య జాబితా అనే మూడు జాబితాల్లో విభజించారు.
- ఫెడరల్ జాబితాలో 59 అంశాలు,
- ప్రాంతీయ జాబితాలో 54 అంశాలు,
- సమాఖ్య జాబితాలో 36 అంశాలు ఉన్నాయి.
- అవశేష అధికారాలు గవర్నర్ జనరల్‌కు కేటాయించారు.
- ప్రావిన్స్‌లలో డైఆర్కీ వ్యవస్థను రద్దు చేసి, ప్రాంతీయ స్వయంపాలనను (Provincial Autonomy) ప్రవేశపెట్టారు.
- కేంద్రంలో డైఆర్కీ పద్ధతిని అమలు చేయడానికి ప్రతిపాదించారు.
- 11 ప్రావిన్స్‌లలో 6 ప్రావిన్స్‌లకు ద్విసభా వ్యవస్థ (Bicameralism)ను ప్రవేశపెట్టారు.
- ఈ ఆరు ప్రావిన్స్‌లు: అస్సాం, బెంగాల్, బొంబాయి, బీహార్, మద్రాస్, మరియు యునైటెడ్ ప్రావిన్స్.
- ఫెడరల్ కోర్టు స్థాపనకు మార్గం వేసింది.
- కౌన్సిల్ ఆఫ్ ఇండియాను రద్దు చేసింది.
భారత స్వాతంత్య్ర చట్టం 1947
- భారతదేశాన్ని స్వతంత్ర మరియు సార్వభౌమ రాజ్యంగా ప్రకటించింది.
- కేంద్రం మరియు రాష్ట్రాలలో బాధ్యతాయుత ప్రభుత్వాలను ఏర్పాటు చేసింది.
- వైస్రాయ్ మరియు ప్రాంతీయ గవర్నర్లను రాజ్యాంగప్రధానులుగా (సాధారణ అధికారహోదా కలిగినవారిగా) పేర్కొంది.
- రాజ్యాంగ సభకు రెండురకాల బాధ్యతలను (రాజ్యాంగ నిర్మాణం మరియు శాసన బాధ్యతలు) అప్పగించింది మరియు ఈ రాజ్యాంగ సభను సార్వభౌమ శాసనసభగా ప్రకటించింది.
భారతదేశ చట్టాలు మరియు పాలనాభివృద్ధి
- చార్టర్ చట్టం 1833కు ముందు చేసిన చట్టాలను రెగ్యులేషన్లు అని, ఆ తర్వాత చేసిన చట్టాలను ఆక్ట్స్ అని పిలిచేవారు.
- లార్డ్ వారెన్ హేస్టింగ్స్ 1772లో జిల్లా కలెక్టర్ పదవిని స్థాపించారు. కానీ కార్న్‌వాలిస్, జిల్లాకలెక్టర్ నుండి న్యాయ అధికారాలను వేరు చేశారు.
- అసంయమిత అధికారాలతో ఉన్న శక్తివంతమైన కార్యనిర్వాహక వ్యవస్థ నుండి శాసనసభకు మరియు ప్రజలకు బాధ్యత వహించే పాలనా వ్యవస్థగా భారత పరిపాలన అభివృద్ధి చెందింది.
- పోర్ట్‌ఫోలియో వ్యవస్థ మరియు బడ్జెట్ అభివృద్ధి అధికార విభజనను సూచిస్తాయి.
- లార్డ్ మేయో 1870లో ఆర్థిక వికేంద్రీకరణపై తీర్మానం చేసి, స్థానిక స్వపాలన సంస్థల అభివృద్ధిని ఊహించారు.
- 1882లో, లార్డ్ రిపన్ తీర్మానాన్ని స్థానిక స్వపాలనకు ‘మాగ్నా కార్టా’ గా కీర్తించారు. ఆయనను ‘భారతదేశ స్థానిక స్వపాలన పితామహునిగా’గా గుర్తిస్తారు.
- 1924లో, ఆక్వర్త్ కమిటీ నివేదిక (1921) ఆధారంగా రైల్వే బడ్జెట్‌ను సాధారణ బడ్జెట్ నుండి వేరు చేశారు.
- 1773 నుండి 1858 వరకు, బ్రిటిష్ పాలకులు కేంద్రీకరణ లక్ష్యంగా పనిచేశారు. కానీ 1861 కౌన్సిల్స్ చట్టంతో వికేంద్రీకరణ వైపు అడుగులు వేశారు.
- 1833 చార్టర్ చట్టం 1909 చట్టానికి ముందు అత్యంత ముఖ్యమైన చట్టం.
- 1947 వరకు, భారత ప్రభుత్వం 1919 చట్టం నిబంధనల ఆధారంగానే పనిచేసింది. 1935 చట్టంలో ఫెడరేషన్ మరియు డైఆర్కీకి సంబంధించిన నిబంధనలు అమలులోకి రాలేదు.
- 1919 చట్టం ద్వారా ఏర్పడిన కార్యనిర్వాహక మండలి 1947 వరకు వైస్రాయ్‌కు సలహా ఇచ్చేది. ఆధునిక కార్యనిర్వాహక మండలి (మంత్రుల మండలి) యొక్క మూలాలు దీనిలో ఉన్నాయి.
- శాసన మండలి మరియు శాసన సభ స్వాతంత్య్రానంతరం రాజ్యసభ మరియు లోకసభగా అభివృద్ధి చెందాయి.
భారత రాజ్యాంగ చరిత్ర అనేది పౌరహక్కులు, స్వేచ్ఛ, సామాజిక సమానత్వం కోసం జరిగిన పోరాటం ప్రతిబింబం. ఇది భారత దేశంలోని ప్రజల కలల నెరవేరుస్తూ, దేశానికి ఒక సమగ్ర దిశను అందించింది.
జై హింద్!
Hello, my name is Jack Sparrow. I'm a 50 year old self-employed Pirate from the Caribbean.
No comments:
Post a Comment